Prowadzenie działalności gospodarczej wymaga efektywnego i skutecznego zarządzania, aby osiągać wytyczone cele. W zależności od tego, jak zmieniają się cele, można zaobserwować rozwój modeli rachunku kosztów. Początkowo rachunek kosztów rozpatrywano tylko retrospektywnie. Skupiał się na pomiarze poniesionych kosztów. Obecnie służy także do ustalania kosztów, które mogą zostać poniesione w przyszłości. Wyróżnia się zatem dwa rodzaje rachunku kosztów, których podział wiąże się ze stopniem standaryzacji oraz sposobem prezentacji kosztów. Należą do nich zbiorcza postać rachunku kosztów, a także rozdzielcza postać rachunku kosztów. Każdy z nich można stosować zarówno w odniesieniu do rachunku kosztów pełnych, jak i zmiennych. W poniższym artykule skupimy się na pierwszym z wymienionych rodzajów rachunku kosztów.
Czym jest zbiorcza postać rachunku kosztów?
Zbiorcza postać rachunku kosztów jest rodzajem rachunku, który ma zastosowanie w rachunku kosztów rzeczywistych prowadzonym w trybie ex post. Oznacza to, że dotyczy on kosztów poniesionych w przeszłości. W przypadku takiego rachunku kosztów składniki kosztów wykazywane są jako jedna wielkość. Niestety takie podejście ogranicza kontrolę kosztów przez ocenę wielkości odchyleń tych kosztów od poziomu kosztów indywidualnie niezbędnych.
Rachunek kosztów rzeczywistych
Jest to rodzaj rachunku kosztów, w którym składniki kosztów mierzy się w wielkościach rzeczywiście poniesionych w danym okresie rozliczeniowym, a więc całość kosztów rozlicza się na produkty wytworzone w tym okresie. Rachunek kosztów rzeczywistych, ze względu na możliwość tylko czasowego i przedmiotowego rozgraniczenia niektórych rodzajów kosztów, trudno jest zastosować w praktyce. Można go stosować tylko w przypadku, gdy przedsiębiorstwo ponosi koszty pośrednie równomiernie w ciągu roku obrotowego. Ponadto wielkość produkcji musi być stabilna.
W rachunku kosztów rzeczywistych w kosztach własnych produktów, głównie w kosztach pośrednich, ale także bezpośrednich, widoczne są wszystkie zmiany, również przypadkowe wahania. Koszty bezpośrednie są zazwyczaj stabilne w ciągu roku. Mogą jednak wystąpić wahania cen na rynku czy też zmiany wielkości zużycia materiałów spowodowane na przykład wprowadzeniem oszczędnych technologii. Większy problem stanowią natomiast koszty pośrednie, które powstają nierównomiernie w ciągu roku. Przez to zależność pomiędzy sumą tych kosztów a wielkością produkcji nie jest stabilna w ciągu roku obrotowego. Ze względu na niesystematyczne wahania kosztów, mimo powtarzających się rozmiarów produkcji w różnych okresach sprawozdawczych, poniesione zostają różne koszty rzeczywiste.
Zalety rachunku kosztów rzeczywistych
Rachunek kosztów rzeczywistych ułatwia pomiar kosztów, a także przyporządkowanie ich do poszczególnych okresów sprawozdawczych oraz nośników kosztów. Oprócz tego nie ma problemu z czasowym i przedmiotowym rozliczeniem kosztów.
Wady rachunku kosztów rzeczywistych
Niestety rachunek ten posiada również pewne wady. Jedną z najważniejszych jest to, że koszty poniesione w danym okresie rozliczeniowym nie są adekwatne do przychodów z tego okresu. Wpływa to na problemy z oceną efektywności przedsiębiorstwa. Utrudnia to także porównywanie rezultatów rachunku z kilku okresów. Ponadto informacje dotyczące kosztów pośrednich często uzyskuje się dopiero pod koniec roku obrotowego. Z tego względu rachunek kosztów rzeczywistych nie jest pomocnym narzędziem przy podejmowaniu decyzji ekonomicznych przez zarządzających, które wymagają szybkich informacji o jednostkowych kosztach produktów.
Bibliografia:
[1] Nowak E., Rachunkowość zarządcza w przedsiębiorstwie, wydanie II, CeDeWu, Warszawa 2018
[2] Świderska G. K. redakcja naukowa, Controlling kosztów i rachunkowość zarządcza, wydanie II zmienione i rozszerzone, Difin/MAC Consulting, Warszawa 2017
